نفس تنگ گردشگری خوزستان/ از کمبود اقامتگاه تا کم توجهی به توریسم دریایی!
خوزستان، استانی است با ثروت طبیعی بسیار و سهم ۱۴.۸ درصدی، از کل تولید ناخالص داخلی کشور اما از ارزش افزوده بالایی که خلق می‌کند بهره چندانی نبرده و با محرومیت‌های بسیاری مواجه است. صنعت توریسم یکی از راه‌هایی است که می‌تواند این شرایط را تغییر دهد اما مرتضی خاکسار کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری گفته است که برنامه‌ریزی مناسبی برای استفاده از ظرفیت‌های کم‌نظیر گردشگری خوزستان وجود ندارد.
خوزستان اولین اثر ایرانی را که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، در خود جای داده است؛ «نیایشگاه باستانی چغازنبیل». نام دو اثر دیگر از این استان نیز در آن فهرست 27تایی دیده می‌شود؛ «سازه‌های آبی شوشتر» و «محوطه باستاتی شوش». خوزستان با تنوع تمدنی، تاریخی، فرهنگی و طبیعی کم‌نظیر، همه ظرفیت‌های لازم را برای جذب گردشگران داخلی و خارجی بی‌شمار دارد اما آیا «گردشگری خوزستان» از بسترها و زیرساخت‌هایی متناسب با این ظرفیت برخوردار است؟ پاسخ برخی کارشناسان و فعالان این حوزه به چنین پرسشی منفی است.
خوزستان با وجود آمار بالای گردشگران داخلی به ویژه در مقاطعی مانند تعطیلات نوروز، با کمبود برخی زیرساخت‌های اساسی همچون هتل و اقامتگاه مواجه است. حتی بنادر این استان دریایی، در مقاطعی شناورهای کافی برای سفرهای آبی را در اختیار ندارند.
محمد حسین ارسطوزاده مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان سال گذشته در این مورد گفته بود که با وجود حضور صنایع سنگین، به ویژه در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی در این استان، کمبودهای بسیاری در زیرساخت‌های گردشگری خوزستان وجود دارد و به ظرفیت گردشگری دریایی نیز کمتر بها داده شده است.
در حوزه گردشگری خارجی نیز این استان همچون کل کشور چالش‌هایی دارد. چندی پیش عبدالحمید حرمتی رئیس جامعه هتلداران استان خوزستان از رکود و کاهش ورود گردشگران خارجی به ایران «به دلایلی که بر همه روشن است» سخن گفته بود.
این در حالی است که به دلیل تنوع اقلیمی این استان، در صورتی که زیرساخت‌های لازم فراهم باشد، حتی در تابستان نیز امکان سفر به خوزستان وجود دارد. البته این استان به ویژه در سال‌های اخیر با مشکل گرد و غبار و آلودگی هوا نیز مواجه است که خود بر موضوع توریسم داخلی و خارجی اثر منفی می‌گذارد.
با وجود این، مرتضی خاکسار کارشناس ارشد اقتصادگردشگری و استاد دانشگاه معتقد است در صورتی که برای گردشگری خوزستان در سطح استانی و ملی برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی صورت گیرد، امکان جذب مسافران داخلی و خارجی حتی در فصول گرم سال نیز وجود دارد. او به تجارت‌نیوز می‌گوید: «حتی گرمای سوزان که نوعی محدودیت طبیعی در فصل تابستان است، این قابلیت را دارد که به فرصتی برای گسترش گردشگری تبدیل شود. ساعت‌ها تابش آفتاب، منبع رایگانی از انرژی است که می‌توان آن را با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی، به نیروی برق تبدیل کرد؛ این روش راهی برای گسترش گردش‌های شبانه است.»
اما گردشگری خوزستان امروز دقیقا در چه شرایطی قرار دارد و چگونه می‌توان ظرفیت‌های بالقوه آن را بالفعل کرد؟ خاکسار به این پرسش‌ها پاسخ گفته است.
همه چیز برای توسعه گردشگری خوزستان آمده است؛ فقط…
*شاید برای برخی عجیب به نظر برسد که در این فصل در مورد «گردشگری خوزستان» صحبت کنیم ولی برخی استان‌های دیگر یا همسایه‌های ما در منطقه، اتفاقا تلاش می‌کنند در فصل‌هایی که از نظر آب و هوایی زمان جذابی برای گردشگری آنها نیست، مسافران بیشتری را جذب کنند. آیا زیرساخت‌های موجود در خوزستان، برای چنین بحثی آمادگی دارد؟
موضوعی که به آن اشاره کردید، دقیقا همان کاری است که کشورهای حاشیه خلیج فارس با تعریف انواع تورها و تفریحات سافاری و دریایی از سال‌ها پیش انجام داده‌اند. آنها برای جذب گردشگران در همه فصل‌ها از جمله تابستان، تکنولوژی‌های مدرن چون پنل‌های خورشیدی را با داشته‌های بومی و فرهنگی خود ترکیب کرده‌اند تا جاذبه ایجاد کنند و درآمد سرشاری نیز از این راه کسب می‌کنند. خوزستان نیز از موقعیت ژئوپولیتیکی، ژئو استراتژیکی و ژئوفیزیکی ویژه‌ای برخوردار است و تنوع قابل توجهی در حوزه اقلیم، آب و هوا، آداب و رسوم و فرهنگ دارد. این استان در مسیر تاریخ طبیعی، زیستی و تمدنی خود، فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. در چنین شرایطی بدون شک استعداد و ظرفیت ایجاد زیرساخت‌های گردشگری را دارد. حتی گرمای سوزان خوزستان در فصل تابستان که شاید برخی آن را نوعی محدودیت تلقی کنند، این قابلیت را دارد که به فرصتی برای گسترش گردشگری تبدیل شود. ساعت‌ها تابش آفتاب، منبع رایگانی از انرژی است که می‌توان آن را با بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی، به نیروی برق تبدیل کرد؛ این روش راهی برای گسترش گردش‌های شبانه است. چرا که در استان‌های جنوبی و شهرهای حاشیه دریای عمان و خلیج فارس، همیشه زندگی در شب جریان پررنگ‌تری دارد. می‌توان با برنامه‌ریزی، بسترسازی و تهیه زیرساخت‌های لازم، این واقعیت را به جاذبه گردشگری برای جذب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرد. حالا این نکته را نیز در نظر بگیرید که بسیاری از مسافران در سال‌های اخیر به سکونت در بوم‌گردی‌ها علاقه‌مند شده‌اند. در خوزستان به دلیل تنوع اقلیمی سازه‌هایی از قدیم وجود داشته‌اند که با آب و هوای شهرستان‌های استان سازگار هستند و در ساخت آنها از برگ درختان نخل و حصیر استفاده شده است. می‌توانیم چنین سبک‌هایی را با روش‌های علمی جدید تلفیق کنیم و از آنها برای ساخت هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی در شهرها و روستاها بهره بگیریم. در واقع تاسیس اقامتگاه‌های ارزان، پیش‌نیازی مهم برای گردشگری است؛ حالا چرا این نیاز را با تلفیق معماری بومی و مدرن بر طرف نکنیم که مشکل گرما را نیز تا حدودی کاهش دهد؟
*به نظر می‌رسد در این مورد نیز باید از همان عبارت تکراری استفاده کرد؛ ظرفیت‌ها برای توسعه گردشگری خوزستان حتی در تابستان وجود دارد اما در عمل از آنها بهره‌ای گرفته نشده است و زیرساخت‌ها کافی نیست.
بله، متاسفانه درست است. وجود ظرفیت‌های طبیعی، فرهنگی، تاریخی و تمدنی در هر منطقه‌ای نوعی دارایی بالقوه برای توسعه گردشگری است. برنامه‌ریزی و تخصیص بودجه در بعد شهری و منطقه‌ای، استانی و کشوری آنها را تبدیل به نیرویی بالفعل می‌کند. مطمئن باشید اگر این فرایند به درستی طی شود، نتیجه آن را در بعد بین‌المللی نیز می‌توانیم ببینیم. اما واقعیتی که امروز در عرصه گردشگری خوزستان وجود دارد این است که حتی اثری جهانی مانند چغازنبیل نیز آنگونه که انتظار می‌رود، بازدیدکننده خارجی ندارد. چرا که نه تبلیغات و بازاریابی لازم برای آن صورت گرفته و نه بسترهای لازم برای حظور گردشگران فراهم شده است. برخی مناطق گردشگری خوزستان، حتی زیرساخت‌های لازم را برای اسکان مسافر ندارند و روی احساس امنیت مسافر و تهیه شناسه امنیت برای جاذبه‌های گردشگری استان نیز آنگونه که باید کار نشده است.
*بحث تهیه این شناسه چه کمکی به گسترش گردشگری می‌کند؟
شناسه امنیت بیشتر در بعد بین‌المللی مطرح است و وجود آن تایید می‌کند که نیروهای نظامی و انتظامی منطقه، از استانداردهای لازم برای برخورد با گردشگران خارجی و محافظت از آنها برخوردارند. یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در بحث گردشگری، احساس امنیت است که این شناسه می‌تواند در شکل‌گیری آن موثر باشد. البته علاوه بر موضوع صدور شناسه امنیت، می‌توان پلیس گردشگری را نیز در زیرمجموعه سازمان میراث فرهنگی تعریف کرد؛ چرا که این اقدام حس امنیت را در مسافران داخلی و خارجی افزایش می‌دهد. همچنین تهیه شناسه‌های جهانی، در کسب اعتماد بین‌المللی به جامعه میزبان موثر است. این شناسه‌ها، به مسافران اطمینان می‌دهند که بسترهای اولیه برای پذیرش آنها در مقصد آماده‌اند. سازمان جهانی گردشگری، این شناسه‌ها را صادر و به جهان معرفی می‌کند. هر سازه یا اقامتگاهی که این شناسه بین‌المللی را دریافت کرده باشد، در سطح جهانی از نوعی درجه‌بندی اعتباری در حوزه گردشگری برخوردار می‌شود.
*اگر بخواهیم به پرسش اول بازگردیم، چگونه می‌توان گردشگری خوزستان را حتی در فصلی که اصطلاحا های‌سیزن نیست رونق داد؟
توسعه گردشگری استان خوزستان در گام نخست به تامین بودجه لازم برای تحقیقات در عرصه‌های استانی، منطقه‌ای و ملی و دعوت از کارشناسان داخلی و خارجی نیاز دارد تا شناسنامه همه نقاط مرتبط با گردشگری از جمله بناهای تاریخی، باستانی و فرهنگی، اقامتگاه‌ها و مراکز اسکان مسافر و رستوران‌ها و همچنین شناسه ملی- جهانی این آثار تهیه شود. در شناسنامه اماکن گردشگری، شرایط اقلیمی و آب و هوایی و سابقه تاریخی و تمدنی آنها درج می‌شود. همچنین اقدامات لازم برای ارتقا استانداردهای آنها نیز باید از سوی نهادهای ذی‌ربط صورت بگیرد. اگر سازمان میراث فرهنگی، شناسنامه آثار را تهیه و استانداردهای جهانی را برای پذیرش مسافران اجرایی کند، گردشگری خوزستان و در نهایت ایران، سهم خود را از درآمدهای ناخالص ارزی به دست می‌آورد. زمانی که خوزستان در بعد ملی و جهانی به عنوان مقصد گردشگری معرفی شود و رفت و آمد گردشگر شکل بگیرد، اقتصاد استان متحول می‌شود و کسب و کارها و بازارهای مختلفی رونق می‌‌گیرند. برخی ممکن است مستقیم به بحث گردشگری ربط داشته باشند و برخی غیرمستقیم. در مورد ورود گردشگران خارجی حتی می‌تواند نوعی دور زدن تحریم نیز باشد چرا که آنها با خود ارز به کشور می‌آورند و به ریال تبدیل می‌کنند. برای جذب گردشگران خارجی نیز می‌توان اقداماتی را انجام داد مانند برگزاری نمایشگاه‌های سالیانه گردشگری در کشورهای همسایه. ارائه غذاهای سنتی و بومی، ساخت بازارهایی به سبک بازارچه‌های قدیمی و عرضه صنایع دستی از دیگر ظرفیت‌هایی است که می‌تواند به رونق گردشگری خوزستان کمک کند. حتی می‌توان شرایط موجود را برای آشنایی مردم با بخشی از تاریخ معاصر کشور بهبود بخشید؛ از جمله مثلا بازدید از سینما رکس آبادان، مسجد خرمشهر یا دیگر آثاری که از دوران انقلاب و جنگ در شهرهای استان به جا مانده است. در بحث گردشگری فرهنگی نیز وجود لایه‌های مختلف تمدنی که آثار آن در جای جای استان دیده می‌شود، در کنار زندگی‌های بومی، قبیله‌ای و عشیره‌ای، بستر مناسبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی علاقه‌مند به این حوزه است. ضمن اینکه، امکان تبادلات دانشگاهی و فرهنگی در سطح جهانی و رفت و آمد هیئت‌های خارجی نیز وجود دارد. این استان جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی بسیاری دارد که برخی در دنیا کم‌نظیر هستند. در واقع همه ظرفیت‌های لازم برای رونق صنعت گردشگری خوزستان وجود دارد و با برنامه‌ریزی می‌توان شرایط موجود را تغییر داد.
