به یاد امیر کبیرمشعل فروزان ایران و پیشگامان تعلیم و تربیت در دزفول

از بی بی فاطمه بهجت تا بی بی عالیه شمس!!!!

✍ دکتر سیدمحمد علوی

چندی پیش صد و هفتاد ودومین سالروز قتل امیرکبیر را پشت سر گذاشتیم ، قهرمان تمام عیاری که طی حدود چهار سال صدارت، خدمات شایسته و فراوانی به ایران وایرانی کرد.

میرزا محمد تقی‌خان فراهانی مشهور به امیرکبیر (متولد ۲۰ دی ۱۱۸۵ خورشیدی در هزاوه اراک و درگذشته ۲۰ دی ۱۲۳۰ خورشیدی در کاشان) . کسی که بزرگترین پیشگام و معمار واقعی ایران نوین بود….رحمت واسعه الهی بر او باد…..

قصد دارم گریزی بزنم به مصاحبه دکتر احمدبهروز در کالیفرنیا با بی بی عالیه شمس ، از پیشگامان درقید حیات فرهنگ وتعلیم وتربیت در دزفول.

شهری محروم از قافله تمدن آن روز….اما هیچ حرکتی ابتدا به ساکن نیست…. بقول کاوشگران فلاش بک….ودیدن عقبه و‌پیشینه آن در کشور….

در دوران سیاه و چند صد ساله مشعلی فروزان دل تاریکی را می شکافد…. میرزا تقی خان امیر کبیر….بجای نشستن وپا پس کشیدن وبغل کردن زانوی غم و غرق در باتلاق نومیدی، مرد و مردانه ایستاد وارد میدان عمل شد و از تعلیم وتربیت شروع کرد… تعلیم وتربیت نوجوانی که بعدها شاه ایران شد…و با سفر به فرنگ، مهد تمدن آنروز دنیا، و تمایل به پیشرفت و الگو گیری بعدها تحولی عظیم در ایران پایه گذاری کرد…

امیر کبیر براستی طلایه دار ومعمار واقعی ایران نوین بود…..

ارتش منسجم ومنظم بریگاد قزاق حاصل سفر سن پترزبورگ ناصرالدین شاه…. تاسیس مدارس به سبک جدید با همت میرزا حسن رشدیه…دارالفنون… اصلاح امور دیوانی… راهسازی و کشیدن جاده های مراسلاتی…… وآموزش نسوان…. که داستانی جالب دارد….سرآغازش از بی بی فاطمه استرابادی در ایران و بی بی فاطمه بهجت در دزفول…..

بی بی فاطمه استرابادی نویسندهٔ ایرانی و از فعالان حقوق زنان در جنبش مشروطه بود. دردامان مادری فهیم وخردورز که ندیمه ومدرس کودکان در دربار ناصرالدین شاه بود پرورش یافت. همسرش موسی‌خان وزیری ازافسران بریگاد قزاق و معاون کلنل تقی خان پسیان، زاده قفقاز از مادری ایرانی بود…

تربیت شدگان از دامن این بانوی بزرگ هفت فرزند بود هرکدامشان گوهری تابناک در علم و فرهنگ و هنر این کشور…هرکدام پیشگام در اموری موثر در پیشرفت علمی وهنری در کشور……

حسن علی وزیری، نقاش  و پیکرتراش  برجستهٔ ایرانی، پیرو سبک رئالیسم از نخستین شاگردان هنرکده نوبنیاد  کمال‌الملک……

علینقی وزیری  ملقب به کلنل وزیری، موسیقی‌دان و از پیشگامان آهنگسازی  برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی وتاثیر گذار برموسیقی سنتی ایران،از جمله ایجاد روشی برای  نت‌نویسی و تدوین ردیف…

خدیجه افضل وزیری  از اولین فعالان  حقوق زنان و روزنامه‌نگاری در ایران.

مولود وزیری، ملقب به اعلم السلطنه، از مؤسسین مدرسه دخترانه پرورش دوشیزگان….

اما سرگذشت پر فرازو‌ نشیب در تاسیس اولین مدرسه دخترانه در تهران با مجوز رسمی وزارت معارف، جالب وخواندنی است…..مدرسه دوشیزگان، نخستین مدرسهٔ دخترانهٔ تهران بود که در سال ۱۲۸۵ شمسی  در دوره مشروطه احداث شد….. سرتیپ موسی خان وزیری که به فرماندهی قشون فارس رسیده بود  بهمراهی پسران بزرگش عازم شیراز  می‌ شود. بی‌بی‌خانم در خانهٔ دوازده‌اتاقی‌ شان مدرسه‌ای برای دختران تاسیس می کند و با همراهی دو دخترش مدرسهٔ را اداره می‌کند. بعدها که همسر از ماموریت بازمی‌گردد مدرسه به خانه‌ای در همسایگی منزل منتقل می شود....

باهزینه شخصی و جالب اینکه یک سوم دانش اموزان بصورت رایگان واز بین ندارها…..واقعا مدرسه غیر انتفاعی…نه در عنوان، بلکه در عمل…از روی خلوص قلب ونه کاسبکاری……

محیطی بزرگ وشاداب(نه مثل برخی مدارس انتفاعی گران در دخمه کوچک وتنگ وکور!!! ) محتوی دروس در آن زمان حیرت انگیز ومهارت زا….مدرسه را دارای حیاطی بزرگ و چندین اتاق توصیف کرده اند…. پنج آموزگار در آن برای دروس ریاضی، تاریخ، جغرافی، علوم دینی و آشپزی … و مرکزی برای آموزش کارهای دستی……هرچند غیر از یک پیرمرد دربان، هیچ مرد دیگری در این مدرسه نبود ولی مورد هجمه واذیت برخی مردان متعصب سیاسی و‌ روحانی قرار گرفت… شاید تصوری که مخالفین داشتند نقش راهبه ها ومیسیونر های مسیحی در مدارس آن زمان را داشتند…وشاید اینکه سواد را عامل آگاهی زنان ومخالفت با آموزه ها واهداف خود…..

دزفول هم در زمینه آموزش بانوان مسیری دشواری را گذرانده وپیشگام این کار سترگ کسی نیست جز بی بی فاطمه بهجت ….شخصی که همواره مادر مرحومم در خاطرات دوران تحصیلش از او بعنوان خانم مدیر به بزرگی و احترام یاد می کرد…..اولین دبستان دخترانه در سال ۱۳۰۶ شمسی به همت و پشتکار ایشان در دزفول تاسیس شد.

خانم بهجت فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی دخترانه وقت تهران وابسته به وزارت معارف دولت قاجار بود….او اولین دبستان دخترانه دزفول به سبک جدید را با نام” دبستان بنات ” راه اندازی نمود……اولین معلمان زنی که در دزفول به همت مرحومه خانم بهجت جذب وزارت معارف وقت شدند‌ ‌عبارت بودند از خانم‌ها بی بی ‌زهرا شمس‌  و ‌بی‌بی ‌‌حبابه تسلیم و بی‌بی خدیجه کاظمی.

بی بی عالیه شمس که شرحش پیش از این رفت وتا این اواخر درقید حیات بود در سن ۵ سالگی یکی از اولین شاگردان دبستان بنات گردیده، و بعد از اتمام تحصیلات خود، در ادامه بمدت ۳۲ سال به خدمت در اداره فرهنگ و آموزش و پرورش مشغول بود وخدمات بسیار زیادی به فرهنگ دزفول انجام داد…روحش شاد باد….

بی شک پیشگامان سواد اموزی بانوان از اینکه می بینند بیش از دوسوم کرسی های دانشگاه را زنان وبهمین میزان صندلی ها دانشجویان وتعداد کثیری از دانشمندان وپزشکان وکارشناسان عرصه های مختلف‌ حتی نوابغ ریاضی وفضانوردی از بانوان هستند لبخندی از رضایت برلبانش نقش می بندد…. و از راهی که رفته اند راضی….راهی پرسنگلاخ وصعب العبور وتاول زا….

هرگز از سختی ها ومرارت ها وتاولهای دلمه بسته بر پا وجان باختن پشیمان نیستند…

درود بر پیشگامان شهر وکشورم…وکل دنیا….از ژاندارک تا ماری کوری….از بی بی فاطمه تا پروین اعتصامی…..از خانم بهجت تا بی بی عالیه شمس…..

رحمت خدا بر تمامی پیشگامان ایران باد….

ویرایش و تنظیم :مریم مفتوح